भक्तपुर, ३२ साउन मध्यपुर थिमीमा शनिवार रातीदेखि रातीदेखि देवी देवता जागा छन् । गाईजात्राको भोलिपल्टदेखि ४ रात अर्थात भाद्र कृष्ण द्वितीया (गुँलागा द्वितीया) देखि पञ्चमीसम्म देवी देवता नचाइने परम्परा अनुसार देवी देवतानाचको शुरु भएको हो ।
यो क्षेत्रको बोडेमा नीलवाराही, नगदेशमा महाकाली, थिमीमा भैरव भैरव नाचको प्रदर्शन हुने भएको हो । यी नाचमा देवीदेवताको मुकुण्डो लगाएर शास्त्रीय बिधि र परम्परा अनुरुप् नाच प्रदर्शन गर्ने परम्परा रही आएको छ ।
मल्लकालमा मध्यपुर थिमी क्षेत्रमा भूतप्रेत, पिशाच, डंकिनी लगायत दानवरूपी आत्माले दुःख दिएपछि जताततै त्राहीत्राही मच्चिएको र ति दानवरुपी आत्मालाई तह लगाउन देवता जगाई नचाउने चलन चलेको जनविश्वास रहेको छ । किंवदन्ती अनुसार त्यसबेला तान्त्रिकले मानवमा देवता जगाई नचाउनाले दानवको नाश भएको थियो र त्यसैको स्मरणमा यो एक परम्परा बनेर रहेको बताइन्छ ।
लाय्कु भैल प्याखँ
लायकू दरबारबाट निस्किएर लाय्कु भैल प्याखँ अर्थात लायकू भैरव नाच बालकुमारी मन्दिर प्राङ्गण लगायत विभिन्न टोलमा ४ दिनसम्म प्रत्येक साँझदेखि राती अबेरसम्म सञ्चालन हुने गर्दछ ।
भैलः प्याखँमा पाँच जना देवीदेवताले नाच प्रस्तुत गर्ने भए पनि वाद्यवादन, सहयोगी र व्यवस्थापक गरी करिव तीन सय जनाको समूह खटिनुपर्ने लाय्कू भैलः सञ्चालन समितिका संयोजक अर्जुन श्रेष्ठ बताउछन ।
नीलवाराही नाच
यो नाच बोडेको नारायणस्थान लाछीबाट शुरु भई लायकु छें, विष्णु घाट, महालक्ष्मी थान, भाँगुटोल, खोंसी टोल, नीलवाराही स्थान हुँदै पुनः नारायणथानमा प्रदर्शन गरेर समापन गरिन्छ । यो नाच फरकफरक दिन र समयमा फरकफरक स्थानबाट शुरु गर्ने गरिन्छ ।
नीलवाराही नाचको देवगणमा १९ जनाको समूह हुन्छ ।
महाकाली गँः प्याखँ
यो नाच नगदेशको विभिन्न भाग र आमन्त्रण भएबमोजिम मध्यपुर अन्य भागमा समेत प्रदर्शन गर्ने गरिन्छ । यसमा १९ देवगण रहन्छन ।