भाद्र कृष्ण अस्टमीलाई कृष्ण जन्माष्टमी भनिन्छ । यसलाई साधारण भाषामा जन्माष्टमी मात्र पनि भन्ने गरिन्छ । भगवान श्री कृष्ण जन्मिएको दिनको रुपमा यो दिनलाई उत्सवका साथ् मनाउने परम्परा रहिआएको छ ।

विष्णुको आठौं अवतारको रूपमा श्री कृष्णको जन्मदिन यसै दिन भएको धार्मिक विस्वास रही आएको छ । यो हिन्दूहरूले मनाउने वार्षिक पर्व पनि हो ।

कृष्णा जन्माष्टमीमा हिन्दूहरूले भगवान श्री कृष्णको पूजा-आराधना गरी श्रद्धा-भक्तिपूर्वक मनाउँछन् । ज्ञानयोग, कर्मयोग र भक्तियोगका प्रणेता भगवान श्रीकृष्णको जन्म द्वापरयुगमा हिन्दू पञ्चाङ्ग अनुसार भाद्रकृष्ण अष्टमीको मध्यरातमा भएकाले आजको दिनलाई श्रीकृष्ण जन्माष्टमी र रातलाई मोहरात्री भनिन्छ। जन्माष्टमीका दिन अधिराज्यका कृष्ण मन्दिरहरूमा भगवान् श्रीकृष्णको पूजा-आराधना, प्रवचन, भजन-कीर्तन गर्नुका साथै विशेषगरी महिलाहरू व्रत बसी रातभर जाग्राम बस्ने चलन छ ।

किंवदन्ती अनुसार देवकी र वासुदेवका आठौ सन्तानको रूपमा कृष्णको जन्म भएको थियो । प्राचीन अभिलेखहरूको आधारमा तथा खगोलीय गणनाको आधारमा कृष्णको जन्म जन्माष्टमी, १८ जुलाई ३२२८ इसापूर्वमा भएको थियो र उनी १८ फेब्रुअरी ३१०२ इसापूर्वसम्म धर्ती लोकमा रहेका थिए ।[६] कृष्ण मथुराका यादवको भृष्नी कुलका थिए ।

मथुरा (वर्तमान समयमा मथुरा जिल्ला, उत्तर प्रदेश) यादवहरूको राजधानी रहेको थियो । देवकीको भाई राजा कंशले आफ्ना बुवा उग्रसेनलाई जेल गरी आफुले राज्य सत्ता कब्जा गरेका थिए । एउटा भविष्यवानीबाट डाराएर उसले दुवै जनालाई जेल भित्र कैद गरेर राखेका थिए । भविष्यवाणी अनुसार उसको मृत्यु देवकीको आठौ सन्तानको हातबाट हुने थियो । कंशले सुरूका छ वटा बच्चालाई मारेपछी देवकीले सातौ बच्चालाई गायब गरेकी थिइन् । (असलमा देवकीले गोप्य रूपले सो बच्चा रोहिणीलाई दिएकी थिइन् जो बलराम थिए ।) आठौ सन्तानको रूपमा कृष्णको जन्म भयो ।

जन्म भए सँगै विष्णुले वासुदेवलाई कृष्णलाई नन्द र यसोदा बसोबास गर्ने स्थान गोकुल पुगाउन लगाए, जहाँ कृष्ण आनन्दले आफ्नो कंशबाट टाढा रही बाँच्न सक्थे । वासुदेवले कृष्णलाई लिएर यमुना पारी सकुशल गोकुल पुगाए । त्यहाँ सबैजना सुतिरहेकोले वासुदेवले कसैलाई पत्तो नादिकनै कृष्णलाई त्यहीँ छाडी यसोधाको छोरी लिएर कारावास फर्केर आए । कंशले त्यस अबोध बच्चालाई देवकीको आठौ सन्तान ठानी ढुङ्गामा फालेका थिए । तर उनी हावामा उडी योगमाया (विष्णुको सहायक)को रूपमा स्थानान्तरित भईन र कंशलाई उसको मृत्युको बारेमा चेतावनी दिएर गायब भईन ।

कृष्ण गोकुलमै आफ्ना दाई बलरामसँग हुर्केका थिए । पछी मथुरा फर्के र कंशको संहार गरे ।बाल्यकालदेखि नै आफ्ना विचित्र लीला देखाएका श्रीकृष्णले पुतना, कंश, जरासन्ध र शिशुपालजस्ता दानवी प्रवृत्तिको संहार गरेका थिए । कुरुक्षेत्रमा कौरवहरूसँगको लडाइँमा संलग्न पाण्डवहरूमध्येका अर्जुनलाई उपदेश दिने क्रममा स्वयम् उनका मुखारविन्दबाट व्यक्त ‘श्रीमद्भगवद्गीता’ हिन्दुहरूको पवित्र ग्रन्थ मानिन्छ । यो ग्रन्थ विश्वका धेरै भाषामा अनुवाद भइसकेको छ ।

अन्याय, अत्याचार र राक्षसी प्रवृत्तिबाट सम्पूर्ण मानवको रक्षा गर्न भगवान् विष्णुको आठौँ अवतार एवम् वसुदेव र देवकीको आठौँ गर्भका रुपमा जन्मिएका श्रीकृष्णले आजीवन सत्यको पक्षमा रही सत्कर्मका लागि मानव समुदायलाई प्रेरित गरेका थिए ।

कृष्णको जीवनबाट के सिक्ने

साँचो माया : वृंदावनमा राधाजस्ता धेरै गोपिनी थिए जो कृष्णलाई बेहद प्यार गर्थे । कृष्णले ति सबैलाई साथीको नजरले हेरे र सम्मान गरे तर राधा प्रति उनका प्यार सधै अटल रह्यो ।आजका प्रेमीप्रेमिकाले उनीबाट साँचो प्यार सिक्न सक्छन ।

गुरूप्रति आदर: भगवान विष्णुकै अवतार भएर पनि कृष्णले सधै आफ्ना गुरुलाई धेरै सम्मान गरे । जीवनभर भेटिएका सबै संतलाई उनले गरेको सम्मान बाट मानिसले अहंकार त्याग्न सक्नुपर्ने कुरा सिक्न सकिन्छ ।

आमा बुबाको भक्ति : कृष्ण देवकी र वासुदेव के पुत्र भएपनि उनका पालन-पोषण यशोदा र नंद ले गरेका थिए। कृष्णले आफ्ना आमाहरु देवकी- यशोदा दुबैलाई एउतै स्थान दिए ।बुबाआमाको स्थान सबैभन्दा उँचो रहेको उनले व्यवहारबाट सिद्ध गरे ।

मित्रता : भगवान श्रीकृष्ण र सुदामाको मित्रता कथा नै बनिसकेको छ । मित्रताको अगाडी ऊंच-नीच, धनी गरीव, सानो ठूलो भन्ने हुदैन भन्दै निस्वार्थ मित्रता गर्न कृष्णले सिकाएका छन् ।

मोह्त्याग :कृष्णले गरेको व्यवहार र दिएको उपदेशको मर्म भनेको आफ्नो मोहलाई त्यागेर राम्रो र नराम्रो छुट्याई राम्रोका साथ् दिने बह्न्ने नै हो ।

संघर्ष : गोकुलमा उनको जीवन सधै संघर्षले भरिएको थियो किन्तु उनी कत्तिपनि बिचलित भएनन् र सफलता प्राप्त गरेरै छोडे ।