News Portal

  • सामान्य कथाको असामान्य प्रस्तुतिः उपन्यास ‘स्यानी’

    नारायणप्रसाद सुवेदीभक्तपुर, २ भदौ २०७८
    २०२६ पटक
    भक्तपुर, २ भदौ २०७८

    मातृ ममताको सेरोफेरोमा रहेर, आफूँसमेत कथाको प्रमुख पात्र बनेर लेखिएको औपन्यासिक आख्यान हो ‘स्यानी’ । यो संसारमा यदि कसैले निस्वार्थ रूपमा कसैको सेवा गर्ने गरेको छ र माया दिने गरेको छ भने त्यो पात्र नै आमा हो । आमाले सन्तानहरूलाई दिने माया र त्यसैका कारण उठाएको दुःख कष्ट, भोगेको मान अपमान तथा कतिपय जोखिमहरू सबै अमूल्य छन् । त्यसको बदलामा आमालाई केही दिएर चुकाउँछु भनेर यदि कुनै सन्तानले भन्छ भने त्यो जति महामूर्ख सायदै यस संसारमा भेटिएला । गर्भावस्थामा राख्दा होस् या प्रशव पीडामा छटपटाइ रहँदा होस् ‘सबै पीडा र व्यथाहरू सन्तानकै खाँतिर गरेंँ र मैले जे गरेँ गर्नुपर्ने भएर गरेँ, भोग्नुपर्ने भएर भोगेँ, यो मेरो कर्तव्यको अभिन्न अंश हो’ भनेर खुसी मनले स्वीकार आमाबाहेक यो दनियाँमा अरू कसले गर्न सक्ला ?

    अहिलेको संसार व्यापारीहरूको संसार हो । सबैले यहाँ नाफा र घाटाको हिसाब किताब गरेर मानिसहरू बसिरहेका छन् । जुनसुकै बेला पनि मानिसहरूसँग तराजु साथमा रहेको हुन्छ । जुन बेला तराजु आफूँतर्फ ढल्किन्छ अनि बल्ल त्यो काम गर्ने जाँगर निकाल्छन् । यस्तो लेनदेनको दुनियाँमा आमा भन्ने एक पात्र र शब्दसमेत अमूल्य र व्यापक छ । यही मूल मर्मलाई आत्मसात गरेर नै लेखक खगराज बरालले यस उपन्यासमा आमासँगका अनुभूतिलाई अविरल बगाएका छन्, यही बगाइमा नै सकिएको छ ‘स्यानी’ ।

    आमाको मृत्युपश्चात गरिने संस्कारको दौरानमा नै रहँदा पहिलो दिन देखि तेह्रौं दिन सम्मलाई प्रतिनिधित्व गर्ने गरी १३ अध्यायहरू बनाइएका छन् । तेह्र दिने किरिया कर्मका बेला मनमस्तिष्कमा सिर्जना भएका विचार र ओतप्रोत भएका भावनाहरू यसमा मुखरित भएका छन् । यो ‘स्यानी’ उपन्यासको विजारोपण त्यही बेला नै भएको रहेछ । त्यही विजलाई भु्रणको आकार पाएपश्चात उपन्यासको रूपमा धर्तीमा जन्मिन पनि लामो समय नै लागेछ भन्नु पर्छ । बाल्यकालका प्रतिबिम्बहरू एक एक गरी उछालिएर आएका छन् । त्यस बेलाका बाल मनोभावनाका सामान्यभन्दा सामान्य कुराले मनमस्तिष्कमा हुने मथिङ्गल जस्ताको त्यस्तै उपन्यासमा उतारिएको छ । भाषा समेत आफ्नो जन्मस्थानको सेरोफेरोको नै प्रयोग भएको छ, चाहे आफ्नो परिवारको होस् चाहे यस उपन्यासको कथाले मागेअनुसारका पात्रहरूको होस् । त्यसैले पनि यस क्षेत्रका मानिसका लागि यो आफँैले बोलेको र आफ्नै बाल्यकालमा घटेका घटनाहरूसँग दाँजेर हेरिने र बाल्यकालको सम्झना आउने खालका घटनाहरू भएकाले म अहिले पनि त्यही अवस्थामा छु जस्तो लागिरहन्छ । म यो ‘स्यानी’ उपन्यास पढेर मनोरञ्जन पनि गरेँ र भावनामा पनि धेरै बगेँ, लेखकले भने जस्तै गरी झल्याँस्स बिउँझिएँ ।

    उपन्यास पढ्दै जाँदा लेखकले गरुड पुराणका विभिन्न प्रसङ्ग उल्लेख गरेका छन् । पुराणहरू यत्तिकै लेखिएका पक्कै पनि होइनन् । पुराण लेखिँदाको समयमा यससम्बन्धमा प्रशस्त बहस भएको हुनुपर्छ । पुराणहरू पौराणिक र आर्षकालका उपज हुन् । त्यस समयको विषयवस्तु वर्तमान समाजमा हुबहु उपयोग हुन पक्कै सक्दैन तर पुराणमा उल्लेख भएका समाजका हितका विषयलाई भने उपयोग गर्न सकिन्छ भन्ने मान्यता उपन्यासमा पाइन्छ । पुराणका कथा र दृष्टान्तका माध्यमबाट समाजमा केही अनुशासन कायम गर्न सकिन्छ । यसलाई आवश्यकता, स्थान र समयअनुसार प्रोत्साहन गर्न आवश्यक छ । धार्मिक संस्कारमा बैज्ञानिक कारणहरू छन् । बिना अनुसन्धान र बिना निष्कर्ष पुराणमा वर्णित कथा र दृष्टान्तलाई अन्धविश्वासको लेप लगाएर यस्ता व्यावहारहरूलाई छोड्दै आएका छौं । सदाचार र अनुशासनमा बस्ने हो भने समाजमा व्यभिचार, भ्रष्टाचार र कुशासन हुँदैनथ्यो भन्ने सन्देश मिल्दछ । सद्मार्गमा नहिँड्दा हाम्रो समुदायलाई नै घाटा भएको छ भन्ने सन्देश गरुड पुराणका अंश अंश उल्लेख गरेर त्यसको सन्देश दिन लेखक सफल रहेको देखिन्छ । आख्यानकै बीचमा एक पात्र नौली आमै देखिन्छिन् । वास्तवमा नौली आमै निकै आँटिली र जाँगरिली रहिछन् । सर्प घरमा पस्दा पनि नडराइकन बाहिर निकाल्ने प्रयास गर्छिन् । त्यहाँ एउटा गालीको वाक्य पनि छ ‘तेरो निराजो पर्ना’ । त्यहाँको समुदायमा प्रचलित यो शब्द नौलो लाग्यो तर कथाअनुसार रिस उठ्दा कसैलाई गाली गरेको भन्ने आशय बुझ्न कठिन भएन ।

    लेखकले उपन्यासको हरेक अङ्कमा सुरुतर्फ संस्मरणका कुराहरूमा खेलेका छन् । त्यसलाई आफ्नो भावनामा लगेर अन्तिममा आमासँगै जोडेका छन् । आफ्ना लागि आमाले गरेका सबै योगदान र दिएको माया ममतालाई एकातिर राखेर त्यति गरेकी आमालाई मैले केही पनि दिन सकिनँ भन्ने अनुभूति व्यक्त गरेर हरेक अङ्क टुङ्गिएको छ । पाँचौं अङ्कको अन्त्यमा ‘मलाई बचाउन दौडिएर भिरस्वाँरा पुग्ने आमालाई मैले भने केही गर्न सकिनँ’ भनेर म पात्रले आँखाबाट आँसु झरिरहेको अभिव्यक्ति एउटा उदाहरण हो ।

    यसरी सरसर्ति हेर्दा ‘स्यानी’ उपन्यास जननीप्रति एक सन्तानको अगाध आस्था र विश्वासका साथ गरिएको मायाको समर्पण हो । कतिपय अधुरा सपनाको प्रतिबिम्ब पनि हो भने अन्तर्आत्मादेखि प्रष्फुटन भएको ममताको अभिव्यक्ति पनि हो । यसमा काल्पनिक कुराहरु गुँथिएको पाइन्न । लेखकले कतिपय पात्र काल्पनिक हुन् भने पनि जे जति घटनाक्रमहरू छन् ती सबै यथार्थ नै छन् । यस्ता घटना उपन्यासका म पात्रले भोगेका होलान् कि समुदायका अन्य व्यक्तिले भोगेका होलान् ।

    स्वभाविक अभिव्यक्तिका रूपमा गाँसिएका शब्दहरू सरल वाक्यमा सहज अडिएका छन् । वाक्य गठन सरल छ । स्थानीय जनजिब्रोको प्रयोग भएको छ । जो कसैले पनि यो पढिरहँदा फेरि के भएको होला भन्ने कौतुहलता रहिरहने गरी सबै अङ्क नसकिउन्जेल विश्राम लिन मन मान्दैन । उपन्यासका हरेक विषयवस्तुले केही न केही सन्देश पनि दिएको छन् । कम्तीमा पनि हाम्रा साँस्कृतिक धरोहरहरूलाई पछ्याइ रहँदा धेरै फाइदाहरू समाजले पाएको रहेछ । यसलाई जानी नजानिकनै पनि व्यवहार गर्दा बेफाइदा पनि त केही थिएन । समुदायमा अनुशासन थियो, मर्यादा थियो, मूल्य पनि थियो तर त्यही संस्कार र संस्कतिलाई अन्धविश्वास र कथित अविकसित समाजको उपज ठानेर धुलिसात पार्दा अहिले समाजमा मानवीयताको समेत खडेरी परेको छ । नैतिकता र सच्चरित्रता कुन चराको नाउँ हो जस्तो भएको छ । त्यसैले संस्कार र संस्कृतिलाई निरन्तरता दिऔं र पुस्तान्तरण गरौं भन्ने खालको सन्देश लेखकले यस उपन्यासमार्फत दिएको पाइन्छ ।

    ‘स्यानी’ उपन्यासको महत्त्वपूर्ण पक्ष यसको वास्तविक कथा हो । यो कुनै एकादेशबाट सुरु भएको कथा होइन । यो कुनै समुदायको उदाहरणी पात्रका बारेका लेखिएको पनि होइन । उपन्यासका पात्र सामान्य छन् । घटना सामान्य छन् । लेखक आफैँ पात्र पनि बनेका छन् । यो उपन्यास बीचबाट सुरु भएको छ र बीचबाटै टुङ्गिएको छ । यो उपन्यासको कथा काल्पनिक पनि छैन । काल्पनिक र तिलस्मी कथाका आधारमा लेखिने उपन्यासभन्दा यो भिन्न हुनु नै यसको विशेषता हो । कुनै बैशालु युवतीको कथा होइन ‘स्यानी’, कुनै युवतीको रोमाञ्चित वर्णनमा घुमेको छैन स्यानी । अनावश्यक प्रकृति वर्णनमा अल्मलिएको छैन ‘स्यानी’ । स्यानी उपन्यासमा वास्तविक पात्र छन्, वास्तविक समाज छ, वास्तविक बोली लवज छ, वास्तविक रहनसहन छ, वास्तविक ठाउँ विशेष छ । समाजमा घटेका र घट्ने घटनामा आधारित छ । दैनिक जीवनमा घट्ने घटनालाई आधार बनाएर पनि उपन्यास लेखिन्छ भन्ने उत्कृष्ट नमुना हो ‘स्यानी’ । यति मात्र होइन, आँचालिकताको अति उत्कृष्ट उदाहरण बनेको पनि छ ‘स्यानी’ ।

    कुनै पनि कुरा यो संसारमा आफैँमा पूर्ण छैन । विज्ञानले स्वीकार गरेको यो सत्यता यसमा पनि लागू हुन्छ । उपन्यास पढ्दा तेस्रो कोही व्यक्तिलाई पात्रको रूपमा उभ्याउँदा केही थप थाप र आख्यानलाइ रोचक पार्न फुर्र्का गाँस्न सकिने हुँदो रहेछ । समाजका अरू पक्षलाई पनि उजागर गर्ने गरी थप सन्देश तथा मनको भावना पोख्न पाइने हुँदोरहेछ तर आफैँ पात्र बनिरहँदा त्यसमा सहज रूपमा थप भावना सिर्जना गर्न कठिनाइ हुँदोरहेछ । त्यसैले तेस्रो पात्र खडा गरेर लेखेको भए यसको रौनकता अझ बढ्ने थियो होला भन्ने मलाइ लागेको छ ।

    आमालाई स्नेह गर्ने र आमाको ममताको बारेमा गहिरिन चाहनेका लागि ‘स्यानी’ उपन्यास पठनीय छ । शोक उपन्यास भएकाले मन अलि दह्रो बनाएर पढ्नुपर्ने हुन्छ । एकपटक ‘स्यानी’ पढेर आफ्नो बाल्यकाल र आमालाई सम्झिने हो कि !

    यो पनि पढ्नुस्

    भक्तपुरका डा बराल सचिवबाट राजिनामा दिने बित्तिकै नाष्टको अध्यक्ष नियुक्त

    प्रतिकृया दिनुहोस्

    रास्वपा भलिवलजस्तै जति थचार्याे उति माथि जाने जिकिर, भक्तपुरमा शनिवार शक्ति प्रदर्शन

    राष्टिय स्वतन्त्र पार्टी भक्तपुरका नेताहरुले पार्टीमाथि सरकारले दमनको नीति लिएको दावी गरेका छन् । पार्टी...

    बास बस्न आएका वीरबहादुरको हत्या गरी फरार रहेकी प्रतिवादी १५ वर्षपछि प्रहरी फन्दामा

    कर्तव्य ज्यान मुद्दामा फरार प्रतिवादी १५ वर्षपछि प्रहरीको फन्दामा परेकी छन् । घटनाको १५ वर्ष...

    गृहमन्त्रीका नक्कली पीए पक्राउ

    गृहमन्त्रीका नक्कली ‘पीए’ प्रहरी फन्दामा परेका छन् । गृहमन्त्री रमेश लेखकको ‘प्रमुख स्वकीयसचिव(पीए) हुँ’ भन्दै ...

    उपनिर्वाचनले माओवादी केन्द्रमा उत्साह : ८४ मा एक्लै प्रतिष्पर्धा गर्ने आधार तयार गरेको निष्कर्ष

    नेकपा (माओवादी केन्द्र)ले स्थानीय तहको उपनिर्वाचनको परिणाम उत्साहजनक भएको र यसले आगामी निर्वाचन एक्लै लड्ने...

    प्राधिकरणको सात करोडका सामान गायब गर्नेलाई कारवाही सिफारिस

    हेटौँडास्थित नेपाल विद्युत् प्राधिकरणको केन्द्रीय जिन्सी व्यवस्थापन शाखाबाट रु सात करोड बराबरका सामान गायब भएपछि...